Στοπ στις αλλεργίες με «έξυπνα» φάρμακα

Ελπίδες για εκατομμύρια πάσχοντες από αλλεργίες δίνουν οι πιο εύκολες, γρήγορες και αποτελεσματικές θεραπείες με τα ανασυνδυασμένα υποαλλεργικά αλλεργιογόνα, αλλά και η «αποκρυπτογράφηση» από τους επιστήμονες για πρώτη φορά των (δύσκολων) τροφικών αλλεργιών. «Το αισιόδοξο μήνυμα έρχεται από πρόσφατες μελέτες που παρουσίασε ο Αυστριακός Ροδόλφος Βαλέντα (από το Christian Doppler Laboratory for Allergy Research, του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Βιέννης), γνωστός στην ιατρική κοινότητα για τη μακροχρόνια ενασχόλησή του με την παραγωγή ανασυνδυασμένων υποαλλεργικών αλλεργιογόνων για θεραπευτικούς κυρίως σκοπούς», λέει η πρόεδρος της Ελληνικής Αλλεργιολογικής Εταιρείας κ. Καλλιόπη Κόντου-Φίλη. «Ο αριθμός των διαφορετικής προέλευσης αλλεργιογόνων που έχουν μελετηθεί επαρκώς έως σήμερα σε κλινικές μελέτες και σύντομα θα διατίθενται για θεραπεία, είναι προς το παρόν πολύ περιορισμένος και αφορά εισπνεόμενα αλλεργιογόνα, δηλαδή ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα ή και άσθμα». Τα νέα εμβόλια (με την ονομασία Recombinant Allergens ή Ras) έχουν παραχθεί χάρη στις εξελίξεις της βιοτεχνολογίας, αλλά και την πρόοδο στην κατανόηση των μοριακών χαρακτηριστικών των αλλεργιογόνων. Παρασκευάζονται είτε τροποποιώντας το γονίδιο του αλλεργιογόνου είτε αφαιρώντας ένα μόριο από την πρωτεΐνη του. «Πρόκειται για ιδιαίτερα ασφαλή σκευάσματα («εμβόλια αλλεργιογόνων»), που επιτρέπουν την «απευαισθητοποίηση» των αλλεργικών ασθενών γρήγορα και αποτελεσματικά, χωρίς σημαντικές αντιδράσεις κατά την ανοσοθεραπεία (που παρατηρούνται στα υπάρχοντα)», εξηγεί η κ. Κόντου.

Η έρευνα

Αποκωδικοποιώντας τις τροφικές αλλεργίες

Οι τροφικές αλλεργίες _ οι πιο δύσκολες αλλεργίες _ αρχίζουν να αποκαλύπτουν τα μυστικά τους στους επιστήμονες. «Οι τροφικές αλλεργίες είναι δύσκολες γιατί δεν γνωρίζουμε επακριβώς τα αλλεργιογόνα τους» επισημαίνει η κ. Κόντου. Μια νέα όμως αμερικανική μελέτη, που παρουσιάστηκε στο συνέδριο της Αμερικανικής Ακαδημίας Αλλεργίας και Ασθματος στη Νέα Ορλεάνη την περασμένη εβδομάδα, έδειξε ότι η κατανάλωση κρέατος μπορεί να προκαλεί συχνά αναφυλαξία, τη σοβαρή και δυνητικά θανατηφόρα αυτή αλλεργική αντίδραση. Η μελέτη έγινε από ερευνητές των Πανεπιστημίων της Βιρτζίνια και του Τενεσί, υπό τον δρα Σκοτ Κόμινς. Οπως μας πληροφορεί ο αλλεργιολόγος κ. Ιωάννης Μωυσίδης, που παρακολούθησε το συνέδριο, οι Αμερικανοί επιστήμονες μελέτησαν 60 ασθενείς, που εμφάνιζαν ανεξήγητες και σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις, με αναλύσεις αίματος. Συμπέραναν ότι μια ουσία του κρέατος, η άλφα-γαλακτόζη, πιθανόν να είναι ο ένοχος (το υπεύθυνο αλλεργιογόνο). Οι ερευνητές βρήκαν IgE αντισώματα σε 25 από τους 60 ασθενείς και συμπέραναν ότι πιθανώς δεν είναι ορθή η αντίληψη ότι η αλλεργία στο κρέας είναι πολύ σπάνια, καθώς εκτιμούν πλέον ότι η ύπαρξη αντισωμάτων έναντι του σακχάρου αυτού (άλφα-γαλακτόζης) είναι ευρέως διαδεδομένη στον ανθρώπινο πληθυσμό σε σχέση με τις μέχρι σήμερα εκτιμήσεις. Η άλφα-γαλακτόζη παράγεται στα περισσότερα θηλαστικά, όμως οι άνθρωποι και οι μεγαλόσωμοι πίθηκοι παράγουν ένα αντίσωμα γι' αυτήν. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το πρόβλημα μπορεί να προκαλείται όταν οι άνθρωποι με IgE αντισώματα τρώνε κρέας ή άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα οποία περιέχουν αυτό το σάκχαρο και έτσι εμφανίζουν αλλεργική αντίδραση (αναφυλαξία). Η επικρατούσα επιστημονική άποψη ότι «αν δεν αντιδράσει κάποιος μέσα σε δύο ώρες από τη βρώση ενός φαγητού, η αλλεργία δεν οφείλεται σε αυτό», μπορεί να μην ισχύει στην περίπτωση του κρέατος, δήλωσε ο δρ Κόμινς. Η αναφυλαξία που συνδέεται με την κατανάλωση κρέατος ή γαλακτοκομικών, μπορεί να εμφανιστεί αιφνίδια και με καθυστέρηση 4-6 ωρών και γι' αυτό μπορεί να μη είναι εμφανής η αρχική αιτία που πυροδότησε την αλλεργία. «Σημαντικός αριθμός περιπτώσεων αναφυλαξίας παραμένει αιτιολογικά αδιάγνωστος και χαρακτηρίζεται "ιδιοπαθής οντότητα", παρά την αλματώδη ανάπτυξη της ανοσολογίας στα τελευταία 30 χρόνια» σχολιάζει η κ. Κόντου. «Πιθανόν η άλφα-γαλακτόζη να δώσει αιτιολογική ταυτότητα σε ορισμένες από αυτές τις περιπτώσεις. Μεταξύ των κρεάτων, τα κόκκινα είναι αυτά που προκαλούν αλλεργίες, κυρίως το μοσχάρι και το χοιρινό».

Θεραπεία για την αλλεργία στο γάλα και το αυγό

Ενα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα (EUROPREVALL), στο οποίο συμμετέχει και η Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να περιγράψει και να κατανοήσει το πρόβλημα της τροφικής αλλεργίας σε όλο του το εύρος. Συμμετέχουν περισσότεροι από 50 οργανισμοί (κυρίως πανεπιστήμια, αλλά και εταιρείες τροφίμων, κ.ά.) και το δείγμα ήταν 10.000 παιδιά σε όλη την Ευρώπη, από τα οποία 1.000 στην Ελλάδα. «Μάθαμε ότι υπάρχει σημαντική ποικιλότητα στην Ευρώπη σε σχέση με την επίπτωση της τροφικής αλλεργίας, με την Ελλάδα να έχει τη μικρότερη (λιγότερο από 1% του παιδικού πληθυσμού)», λέει ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νίκος Παπαδόπουλος, επικεφαλής του ελληνικού προγράμματος. «Τα αίτια δεν είναι γνωστά. Πιθανολογούμε ιδιαιτερότητες σχετικά με τη δίαιτα, τις κλιματολογικές συνθήκες και μια απόσταση από τα κλασικά πρότυπα του δυτικού τρόπου ζωής, τα οποία όμως όλο και περισσότερο επικρατούν, οπότε περιμένουμε σύντομα αύξηση των τροφικών αλλεργιών και στη χώρα μας. Παρατηρήσαμε επίσης ότι το ποσοστό του πληθυσμού που θεωρεί ότι έχει αλλεργία είναι στην πραγματικότητα πολλαπλάσιο εκείνου που πράγματι έχει. Διαπιστώσαμε ότι η ενημέρωση σχετικά με την τροφική αλλεργία στα σχολεία _ σε δασκάλους, διευθυντές δημοτικών σχολείων _ είναι ανύπαρκτη στη χώρα μας». Ανάμεσα στις πρόσφατες ελληνικές μελέτες που έτυχαν διεθνούς αναγνώρισης, μία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Journal of Allergy and Clinical Immunology». Είναι αυτή που αφορά τη δυνατότητα θεραπείας της αλλεργίας στο αυγό, με τροφική παρέμβαση (χρήση κέικ). Οι ερευνητές επισήμαναν ότι τα αλλεργιογόνα στα ψημένα αυγά μέσα στο κέικ είναι λιγότερο ισχυρά. Επίσης, τελευταία γίνεται απευαισθητοποίηση παιδιών που είναι αλλεργικά στο γάλα στη Μονάδα Αλλεργιολογίας της Β' Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Νοσοκομείο Παίδων Π. & Α. Κυριακού, με επιτυχία σχεδόν 100%. Η αλλεργία στο γάλα αγελάδας _ όπως εξηγεί ο υπεύθυνος της Μονάδας, κ Παπαδόπουλος _ είναι η συχνότερη μορφή τροφικής αλλεργίας στη βρεφική ηλικία. Στις περισσότερες περιπτώσεις η πορεία της νόσου είναι καλοήθης και υποχωρεί σύντομα. Σε ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων όμως, η αλλεργία αυτή μπορεί να επιμείνει και μετά την ηλικία των 5 ετών. Στις περιπτώσεις αυτές γίνεται πολύ δύσκολη η αντιμετώπιση, που είναι η αποφυγή γάλακτος και γαλακτοκομικών και χρήση αντικατάστατων, με αποτέλεσμα επικίνδυνα επεισόδια αλλεργίας, άγχος και δυσλειτουργία στο οικογενειακό περιβάλλον. Η αντιμετώπιση «Πρόσφατα αρχίσαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα να χρησιμοποιούμε ειδικό πρωτόκολλο απευαισθητοποίησης για τα παιδιά αυτά» λέει ο κ. Παπαδόπουλος.«Χορηγώντας μικρές ποσότητες γάλακτος με συγκεκριμένο ρυθμό και υπό στενή ιατρική παρακολούθηση, μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο ο ασθενής είτε να καταναλώνει ελεύθερα γάλα και γαλακτοκομικά, είτε τουλάχιστον να ανέχεται μικρές ποσότητες, έτσι ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος αντίδρασης σε τυχαία έκθεση». Αντίστοιχες διαδικασίες ακολουθούνται και όσον αφορά το αυγό. «Ας τονιστεί ότι τα πρωτόκολλα απευαισθητοποίησης έχουν αυστηρούς κανόνες και επικινδυνότητα, οπότε δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι μπορούν να γίνουν από τους γονείς στο σπίτι ή από μη ειδικό προσωπικό» τονίζει ο κ. Παπαδόπουλος. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι τροφές που προκαλούν αλλεργία έχουν διαφορετική επίπτωση σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου και της Ευρώπης. «Στους ξηρούς καρπούς, π.χ., στην Ελλάδα είναι συχνότερη η αλλεργία στο καρύδι, ενώ στην Αμερική στο αράπικο φιστίκι» παρατηρεί ο αλλεργιολόγος κ. Αθανάσιος Σινανιώτης, που συμμετέχει στο ερευνητικό πρόγραμμα. Στην Ελλάδα, οι συχνότερες τροφικές αλλεργίες είναι στα φρούτα (κυρίως στο ροδάκινο, αλλά και στο σταφύλι και τη μπανάνα) και στους ξηρούς καρπούς. Η αλλεργία στο ψάρι είναι σπάνια, αλλά και πολύ ανθεκτική. Μια λανθασμένη αντίληψη που επικρατεί είναι ότι όσοι έχουν αλλεργία στο ψάρι έχουν και στα θαλασσινά και το αντίστροφο, κάτι που δεν ισχύει». Μια τροφή, επίσης, που έχει υπερτιμηθεί στην Ελλάδα ως ιδιαίτερα αλλεργιογόνος, χωρίς να είναι, είναι η φράουλα _ πιθανώς λόγω του έντονου κόκκινου χρώματός της. Οι κίνδυνοι από την αφρικανική σκόνη Η αερομεταφερόμενη σκόνη από τη Σαχάρα είναι δυνατόν να επιδεινώσει τις αλλεργίες, αλλά και να προκαλέσει καρδιαγγειακά προβλήματα και νόσο που μοιάζει με το Αλτσχάιμερ. «Οι μεταβολές στο κλίμα της Γης, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν επιτείνει ορισμένα γεωλογικά φαινόμενα, όπως τη ροή της σκόνης από τις ερήμους στην ατμόσφαιρα και μετά τη μεταφορά της σε μεγάλες αποστάσεις με τους ανέμους», λένε οι αλλεργιολόγοι κ.κ. Κ. Κόντου - Φίλη και Μ. Γωνιανάκης, συγγραφείς του βιβλίου «Αεροβιολογία Ελλάδας - Κύπρου και κλινικές προεκτάσεις». Με τα σωματίδια της σκόνης αναμειγνύονται: α) Στοιχεία που υπάρχουν στον φλοιό της Γης, όπως αργίλιο, φωσφόρος, πυρίτιο, σίδηρος, ασβέστιο. β) Μέταλλα (νικέλιο ή ψευδάργυρος) και άλλες ουσίες από ανθρώπινες δραστηριότητες, δηλαδή, τη βιομηχανία, εκπομπές αυτοκινήτων, άλλα προϊόντα καύσης, γεωργικά φάρμακα, κ.ά. γ). Μπορεί να περιέχονται και τοξικά μέταλλα ή ουσίες, όπως μόλυβδος και υδράργυρος, πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες και διοξίνες. γ) Ζώντες μικροοργανισμοί (ιοί, μύκητες, βακτήρια) και οι τοξίνες τους καθώς και γύρη ή τμήματά τους. «Σωματίδια μικρότερα των 2,5 μm φθάνουν μέχρι τις κυψελίδες, ενώ τα εξαιρετικώς μικρά σωματίδια (μικρότερα των 100 nm) περνούν στη κυκλοφορία του αίματος και μπορεί να προσβάλουν άλλα όργανα» επισημαίνουν οι αλλεργιολόγοι. «Σειρά μελετών την τελευταία δεκαετία συσχετίζει την εισπνοή των εξαιρετικά μικρών σωματιδίων με ποικίλες παθολογικές καταστάσεις, όπως: αρτηριοσκληρωτικές καρδιαγγειακές διαταραχές, νόσο που μοιάζει με Alzheimer και επιδείνωση του άσθματος, ενώ η καρκινογόνος επίπτωση από την απορρόφηση αρωματικών πολυκυκλικών υδρογονανθράκων είναι επίσης πιθανή».

Η αντιμετώπιση

«Πρόσφατα αρχίσαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα να χρησιμοποιούμε ειδικό πρωτόκολλο απευαισθητοποίησης για τα παιδιά αυτά» λέει ο κ. Παπαδόπουλος.«Χορηγώντας μικρές ποσότητες γάλακτος με συγκεκριμένο ρυθμό και υπό στενή ιατρική παρακολούθηση, μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο ο ασθενής είτε να καταναλώνει ελεύθερα γάλα και γαλακτοκομικά, είτε τουλάχιστον να ανέχεται μικρές ποσότητες, έτσι ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος αντίδρασης σε τυχαία έκθεση». Αντίστοιχες διαδικασίες ακολουθούνται και όσον αφορά το αυγό. «Ας τονιστεί ότι τα πρωτόκολλα απευαισθητοποίησης έχουν αυστηρούς κανόνες και επικινδυνότητα, οπότε δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι μπορούν να γίνουν από τους γονείς στο σπίτι ή από μη ειδικό προσωπικό» τονίζει ο κ. Παπαδόπουλος. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι τροφές που προκαλούν αλλεργία έχουν διαφορετική επίπτωση σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου και της Ευρώπης. «Στους ξηρούς καρπούς, π.χ., στην Ελλάδα είναι συχνότερη η αλλεργία στο καρύδι, ενώ στην Αμερική στο αράπικο φιστίκι» παρατηρεί ο αλλεργιολόγος κ. Αθανάσιος Σινανιώτης, που συμμετέχει στο ερευνητικό πρόγραμμα. Στην Ελλάδα, οι συχνότερες τροφικές αλλεργίες είναι στα φρούτα (κυρίως στο ροδάκινο, αλλά και στο σταφύλι και τη μπανάνα) και στους ξηρούς καρπούς. Η αλλεργία στο ψάρι είναι σπάνια, αλλά και πολύ ανθεκτική. Μια λανθασμένη αντίληψη που επικρατεί είναι ότι όσοι έχουν αλλεργία στο ψάρι έχουν και στα θαλασσινά και το αντίστροφο, κάτι που δεν ισχύει». Μια τροφή, επίσης, που έχει υπερτιμηθεί στην Ελλάδα ως ιδιαίτερα αλλεργιογόνος, χωρίς να είναι, είναι η φράουλα _ πιθανώς λόγω του έντονου κόκκινου χρώματός της.

Οι κίνδυνοι από την αφρικανική σκόνη

Η αερομεταφερόμενη σκόνη από τη Σαχάρα είναι δυνατόν να επιδεινώσει τις αλλεργίες, αλλά και να προκαλέσει καρδιαγγειακά προβλήματα και νόσο που μοιάζει με το Αλτσχάιμερ. «Οι μεταβολές στο κλίμα της Γης, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν επιτείνει ορισμένα γεωλογικά φαινόμενα, όπως τη ροή της σκόνης από τις ερήμους στην ατμόσφαιρα και μετά τη μεταφορά της σε μεγάλες αποστάσεις με τους ανέμους», λένε οι αλλεργιολόγοι κ.κ. Κ. Κόντου - Φίλη και Μ. Γωνιανάκης, συγγραφείς του βιβλίου «Αεροβιολογία Ελλάδας - Κύπρου και κλινικές προεκτάσεις». Με τα σωματίδια της σκόνης αναμειγνύονται: α) Στοιχεία που υπάρχουν στον φλοιό της Γης, όπως αργίλιο, φωσφόρος, πυρίτιο, σίδηρος, ασβέστιο. β) Μέταλλα (νικέλιο ή ψευδάργυρος) και άλλες ουσίες από ανθρώπινες δραστηριότητες, δηλαδή, τη βιομηχανία, εκπομπές αυτοκινήτων, άλλα προϊόντα καύσης, γεωργικά φάρμακα, κ.ά. γ). Μπορεί να περιέχονται και τοξικά μέταλλα ή ουσίες, όπως μόλυβδος και υδράργυρος, πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες και διοξίνες. γ) Ζώντες μικροοργανισμοί (ιοί, μύκητες, βακτήρια) και οι τοξίνες τους καθώς και γύρη ή τμήματά τους. «Σωματίδια μικρότερα των 2,5 μm φθάνουν μέχρι τις κυψελίδες, ενώ τα εξαιρετικώς μικρά σωματίδια (μικρότερα των 100 nm) περνούν στη κυκλοφορία του αίματος και μπορεί να προσβάλουν άλλα όργανα» επισημαίνουν οι αλλεργιολόγοι. «Σειρά μελετών την τελευταία δεκαετία συσχετίζει την εισπνοή των εξαιρετικά μικρών σωματιδίων με ποικίλες παθολογικές καταστάσεις, όπως: αρτηριοσκληρωτικές καρδιαγγειακές διαταραχές, νόσο που μοιάζει με Alzheimer και επιδείνωση του άσθματος, ενώ η καρκινογόνος επίπτωση από την απορρόφηση αρωματικών πολυκυκλικών υδρογονανθράκων είναι επίσης πιθανή».

Φλεγμονές

Τα γνωστά έως σήμερα συστατικά της σκόνης της ερήμου που προκαλούν φλεγμονώδη αντίδραση στο επιθήλιο του αναπνευστικού συστήματος, των οφθαλμών και του δέρματος _ και έτσι μπορεί να επιδεινώσουν τις αλλεργίες _ είναι: α) Μέταλλα που έχουν προφλεγμονώδη δράση. β) Βιολογικά συστατικά που προκαλούν ανοσολογικές αντιδράσεις (βακτηρίδια, μύκητες και γυρεόκοκκοι, καθώς και τα θραύσματά τους). γ) Τοξικές για τον οργανισμό και ιδιαίτερα το αναπνευστικό σύστημα ουσίες. «Εκτός από τις βλαπτικές ουσίες που περιέχει, η σκόνη από την έρημο δρα και ως ερεθιστικός παράγων στον βλεννογόνο του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού συστήματος» λέει η κ. Κόντου. «Επιπλέον, συμπαρασύρει από τη Νότια Ελλάδα αλλεργιογόνα από φυτά που έχουν ήδη ανθίσει εκεί. Καλό είναι οι πάσχοντες από αλλεργία να μη βγαίνουν από το σπίτι τις ημέρες που έχει πολλή σκόνη από την Αφρική».